بررسی عوامل موثر در تغییر مورفولوژی مسیر رودخانه ها مطالعه موردی: حوضه آبریز اهرچای

تغییر مورفولوژی مسیر آبراهه ها در رودخانه های کوهستانی، نتیجه واکنش این آبراهه ها به عوامل رودخانه ای و غیر رودخانه ای است. حوضه آبریز اهرچای یکی از سیستم های رودخانه ای کوهستانی با طول رودخانه اصلی116 کیلومتر و مساحت 2300 کیلومتر مربع و محیط 260 کیلومتر در شمال غرب ایران می باشد. با توجه به مطالعات انجام یافته، شبکه هیدروگرافی این حوضه با رتبه 4 و نسبت تراکم 1.02 با شرایط نفوذپذیری و فرسایش و ایجاد سیلاب مناسب می باشد. ضریب حوضه با 1.62 نشان گر کشیدگی حوضه تقریباٌ به صورت مستطیلی شکل است. شیب رودخانه اصلی حوضه کم و تقریباٌ یکنواخت (2.45 درجه) در بستر خود جریان دارد. بنابراین با چنین خصوصیاتی عوامل طبیعی و انسانی زیادی که ارتباط تنگاتنگی نیز باهم دارند، در تغییر شکل این آبراهه ها نقش مهمی ایفا می نمایند. از عوامل طبیعی، حرکات تکتونیکی در نقاط مختلف حوضه در آبراهه های چول قشلاقی و کقالق چای باعث وقوع انحراف در آبراهه های فرعی و اصلی شده است. حرکات توده ای دامنه ها در محدوده روستای زنجیربلاع و تصیرآباد باعث برهم خوردن نظم جریان آب در آبراهه ها از حالت طبیعی خودشان شده است. از عوامل انسانی، احداث سدها، کانال های آبیاری و بندهای انحرافی در روی رودخانه های حوضه علی الخصوص بیوک چای و شاخه اصلی اهرچای باعث تثبیت و متروک شدن بستر در پایین دست این فعالیت ها گشته است. احداث جاده های ارتباطی باعث به هم خوردن نظم آبراهه ها و حتی تغییر مسیر آبراهه ها از جمله در گردنه گویجه بیل شده است. انجام این مطالعات می تواند در ارزیابی بهتر واکنش رودخانه به تغییرات مختلف در پهنه حوضه آبریز اهرچای و تاٌمین اطلاعات پایه برای طرح های آمایش سرزمین، حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، کنترل سیلاب، مدیریت منابع آب سطحی و زیر سطحی و غیره کمک کند. کلید واژه ها: تغییر مورفولوژی، مسیر آبراهه ها، انحراف، حرکات تکتونیکی، حوضه اهرچای.